Odznaka KOP Za służbę graniczną.
Wiele osób, także z forum „Do Broni”, jest zainteresowanych odznaką KOP „Za służbę graniczną”. Pojawiają się pytania o to co jest kopią a co oryginałem. Pokutuje również przekonanie, że odznaka z emalią jest wersją oficerską, a bez niej – żołnierską. Wreszcie niektórzy kupują odznaki, które zamiast napisu na wstędze pod orłem mają wybite lata, nie wiedząc najczęściej co takiego nabyli.
Uznałem, że czas podstawowe informacje o tej szczególnej odznace nieco uporządkować.
Pierwszy dowódca KOP gen. dyw. Henryk Odrowąż – Minkiewicz rozpoczął działania idące w kierunku ustanowienia odznaki pamiątkowej Korpusu już w 1926r. i 13 sierpnia przekazał do Ministra Spraw Wojskowych projekt regulaminu wraz z rysunkiem odznaki. Nie wiadomo jaka była odpowiedź ministra, ale sprawa ucichła na dwa lata. W tym czasie pojawił się wzór odznaki tłoczonej z cienkiej blachy o wymiarach 4 x 2,7 cm przedstawiający owalny wieniec laurowy w środku ze słupem granicznym u którego podnóża znajdowała się tabliczka w kształcie otwartej koperty z napisem KOP. Często jest uznawany za korpusówkę KOP, nie ma jednak żadnych danych co do wprowadzenia go do użytku czy zasad nadawania. Być może był tylko jednym z projektów.
W roku 1928 wprowadzono rozkaz ujednolicający kwestię użytkowania odznak we wszystkich jednostkach Wojska Polskiego. 3 września 1928 podano do wiadomości rozkaz nr. 85 zawierający regulamin nowej odznaki zatwierdzony już przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, 31 października przekazano go do akceptacji Ministrowi Spraw Wojskowych. Procedura ta była związana z podwójnym podporządkowaniem KOP. Mimo zastrzeżeń co do wzoru odznaki ostatecznie Minister Spraw Wojskowych zatwierdził ją 18 stycznia 1929r.
Nie widzę potrzeby cytowania całości regulaminu odznaki, osoby zainteresowane i dociekliwe dotrą do niego bez problemu. Składał się on z 7 rozdziałów.
Rozdział I zawierał opis odznaki: Odznaka jednakowego wzoru dla oficerów i szeregowych, owalna, długości 5-1/2 cm., szerokości 3-1/2 cm., powierzchni 15.cm2 ażurowa grubości 2-1/2 mm. oksydowana, o częściach emaliowanych zakładana na śrubę. Odznaka ta przedstawia orła/godło państwowe ściśle według ustawy/, który w pazurach trzyma gałęzie lauru; gałęzie te tworzą wieniec, którego górna część jest spięta małym wieńcem okrągłym, o polu granatowym z obwódką zieloną. Na polu małego wieńca napis „K.O.P.”. Dolna część wieńca laurowego jest związana wstążką, ułożoną pod orłem w formie łuku. Na wstążce tej napis „Za służbę graniczną”. Poza środkiem orła widnieje słup graniczny emaljowany emalją białą i czerwoną. Na słupie tabliczka metalowa o treści wypukłej. Słup graniczny w rysunku odpowiada rzeczywistemu słupowi granicznemu R.P.- Od ogona orła poza orłem i słupem granicznym rozłożone są symetrycznie w górę polerowane promienie w ilości 25, o sylwetce ostrych kątów i przekroju trójkąta równoramiennego.(cytat z zachowaniem oryginalnej pisowni i interpunkcji)
Rozdział II określał uprawnienia do nadawania odznaki, III prawo otrzymania odznaki, IV utratę prawa do noszenia odznaki, V sposób noszenia odznaki, VI pokrycie kosztów sporządzenia odznaki i VII ewidencję odznaki.
Odznakę nosiło się na mundurze, na lewej piersi, oficerowie 4 cm poniżej guzika kieszeni górnej, szeregowi na wysokości 3 guzika (regulamin powstawał w czasach użytkowania jedynie mundurów wz. 19), cywile na lewej piersi. Zdarzało się stosowanie podkładki pod odznakę, nie miało to oparcia w regulaminie, ale najwyraźniej było tolerowane. Najczęściej podkładka była w barwach Korpusu (granatowa lub szmaragdowa), choć zdarzyło mi się widzieć odznakę z podkładką barwy czerwonej. Odznakę otrzymywało się po odbyciu służby w KOP w wymiarze: oficer – 2 lat, podoficer zawodowy – 3 lat, szeregowy nadterminowy – 2 lat, szeregowy niezawodowy – 1 roku. Warunkiem nadania odznaki była niekaralność. Uprawniony otrzymywał legitymację odznaki. Szeregowi niezawodowi otrzymywali również odznakę w formie nagrody, pozostali musieli sami odznakę zakupić w firmie Reising Stanisław Warszawa ul. Niecała 1. Cena takiej odznaki wykonanej ze srebra to 16 zł, z brązu to 5,50 zł. Tak stanowił regulamin. Ostatecznie jednak większa liczba grawerów wykonywała tą odznakę, a dzieła ich różniły się od siebie sposobem mocowania orła, metalem, rysunkiem matrycy. Drugim ważnym producentem były Zakłady Przemysłowe Bronisława Grabskiego w Łodzi ul. Zakątna 59-61.
9 listopada 1930r. płk. Jan Kruszewski, nowy dowódca KOP, przedstawił do zatwierdzenia nowy regulamin odznaki. Najważniejsze różnice to zmniejszenie odznaki do wymiarów 4,8 x 3,3 i ilości promieni do 19, zmiany w uprawnieniach do nadawania odznaki i ewidencji odznak oraz skrócenie samego regulaminu do 5 rozdziałów. Wprowadzono też możliwość nadawania odznaki osobom dla Korpusu zasłużonym. Sposób noszenia pozostał bez zmian. Ten regulamin dotrwał do września 1939r.
Podsumowując powyższe trzeba ostatecznie obalić mit odznak „oficerskich” i „szeregowych”. Regulamin stanowi jasno, że „Odznaka jednakowego wzoru dla oficerów i szeregowych”. W tej kwestii wszystko zależało od zasobności portfela, na odznaki srebrne (lub srebrzone) i emaliowane stać było tylko lepiej uposażonych, więc oficerów i często podoficerów. Zauważyć też należy, że oryginałami mogą być zarówno odznaki jednoczęściowe, jak i te z orłem mocowanym na „wąsy”, posiadające 25, jak i 19 promieni.
Sam wizerunek odznaki pojawił się również na sygnecie pamiątkowym KOP. Komisja do jego opracowania została powołana przez dowództwo KOP w 1938. Brak jednak jakichkolwiek wyników prac tejże komisji. Znanych jest kilka sygnetów przedwojennych, niektóre posiadają grawerowane dedykacje, trudno jednak określić, czy kiedykolwiek wprowadzono je do użytku oficjalnie. Jeden z takich sygnetów znajduje się w Muzeum Wojska w Białymstoku, w latach 90-tych na jego podstawie wykonano serię kopii wręczanych przez Podlaski Oddział Straży Granicznej osobom zasłużonym upamiętnianiu KOP. Inicjatorem tego był kpt. SG (obecnie ppłk. w stanie spoczynku) Kajetan Szczepański.
Obecnie funkcjonuje odznaka w formie bardzo zbliżona do odznaki KOP. Jest to Honorowy Znak Jubileuszowy KOP ustanowiony 5 października 1999r. przez Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych z siedzibą w Warszawie i nadawany osobom zasłużonym na polu propagowania pamięci i wiedzy o Korpusie. Dotychczas wprowadzono trzy edycje Znaku różniące się datami na wstędze: 1924-1994, 1924-1999 i 1924-2004. Odznakę wykonuje grawer Zbigniew Cegielski z Warszawy. Ma ona wymiary 5 x 3,5 cm i posiada swoją miniaturkę o wymiarach 3,5 x 2 cm bez ażuru między promieniami. W trzeciej edycji wprowadzono numerację odznak. Przewodniczącym kapituły Znaku jest mjr. rezerwy Zygmunt Kowalczyk.
Literatura:
R. E. Stolarski, M. Wroński, Odznaki pamiątkowe Korpusu Ochrony Pogranicza, Tarnowskie Góry 2000.
J. Prochwicz, Korpus Ochrony Pogranicza 1924 – 1939, Warszawa 2003 (drugie wydanie 2006).
M. J. Rubas, Wybrane karty z historii odznaki K.O.P. „Za służbę graniczną” (w:) Oni strzegli granic II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
Z. A. Kowalczyk, Honorowy Znak Jubileuszowy Korpusu Ochrony Pogranicza (w:) Oni strzegli granic II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
Strona internetowa Stowarzyszenia Weteranów Polskich Formacji Granicznych.
autor: Krzysztof Szepiel - Grupa Rekonstrukcyjna Centralnej Szkoły Podoficerskiej Korpusu Ochrony Pogranicza Twierdza Osowiec
http://www.kop.dobroni.pl/media/grh,kop,0,893,375.html